Στην πρόσφατα δημοσιευθείσα έκθεση του World Economic Forum (WEF) με τίτλο: «Global Risks» υπάρχει μια πολύ σημαντική επισήμανση, η οποία έχει ως εξής: «τα επόμενα χρόνια θα χαρακτηρίζονται από «επίμονη οικονομική αβεβαιότητα» και αυξημένες οικονομικές και τεχνολογικές διενέξεις.» Αυτή η πρόβλεψη κάνει ακόμη πιο σημαντική την ευαισθητοποίηση ιδρυτών, υποψηφίων διαδόχων, αλλά και απλών μελών οικογενειών που είναι ιδιοκτήτριες επιχειρήσεων, να υλοποιήσουν έγκαιρα και σωστά τη διαδικασία της διαδοχής με σκοπό να εξασφαλίσουν τη συνέχεια και την ανάπτυξη της οικογενειακής επιχείρησης.
Στο πλαίσιο ακριβώς αυτό, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η διαδοχή σε μια οικογενειακή επιχείρηση, δεν ολοκληρώνεται με την επιλογή του διαδόχου. Η σωστή επιλογή του διαδόχου είναι σαφώς ένα πολύ σπουδαίο βήμα στην όλη διαδικασία, αλλά μετά από αυτό ακολουθούν κι άλλα εξίσου σπουδαία βήματα. Κι επειδή ακριβώς οι ιδρυτές, αλλά πολλές φορές και οι διάδοχοι, θεωρούν τη διαδικασία της διαδοχής ολοκληρωμένη με την επιλογή του διαδόχου, είναι καλό να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τα ακόλουθα τέσσερα πολύ σπουδαία μηνύματα:
Η διαδοχή είναι μια διεργασία που απαιτεί τη συμμετοχή και των δύο ενδιαφερόμενων. Οι αντίθετες απόψεις, και ειδικά αυτές των γονιών, που υποστηρίζουν ότι οι ίδιοι δεν χρειάζονται κάτι, αλλά αντίθετα τα παιδιά είναι αυτά που θα πρέπει τελικά να «μάθουν» και να «προσαρμοσθούν», δεν ισχύουν σε καμία περίπτωση.
Μήνυμα 1. Η διαδοχή είναι μια διεργασία που απαιτεί τη συμμετοχή και των δύο ενδιαφερόμενων. Οι αντίθετες απόψεις, και ειδικά αυτές των γονιών, που υποστηρίζουν ότι οι ίδιοι δεν χρειάζονται κάτι, αλλά αντίθετα τα παιδιά είναι αυτά που θα πρέπει τελικά να «μάθουν» και να «προσαρμοσθούν», δεν ισχύουν σε καμία περίπτωση. Τόσο ο γονιός όσο και το παιδί, χρειάζονται προετοιμασία. Η προετοιμασία αυτή έχει δύο μορφές. Η πρώτη είναι καθαρά ψυχολογική και είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον γονιό. Η αλλαγή από την πολυάσχολη θέση του ενεργού ηγέτη στη σχετικά παθητική ζωή του συνταξιούχου, είναι πολύ σημαντική για τον ίδιο και την ψυχοσύνθεσή του. Λίγοι ηγέτες έκαναν τον κόπο να προετοιμαστούν εγκαίρως και με τον σωστό τρόπο, δημιουργώντας αξιόλογους τρόπους απασχόλησης μετά την αποχώρησή τους από την οικογενειακή επιχείρηση, οι οποίοι όμως δε σχετίζονται με την επιχείρηση. Δυστυχώς η Ελλάδα δεν έχει αναπτύξει σε σημαντικό βαθμό τον θεσμό του εθελοντισμού, όπως άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Στις Η.Π.Α. για παράδειγμα υπάρχει από το 1964 το S.C.O.R.E. (Service Corps of Retired Executives), το οποίο συνεργάζεται με την S.B.A. (Small Business Administration) Το S.C.O.R.E. έχει τουλάχιστον 12.000 εθελοντές, οι οποίοι έχουν μέχρι τώρα βοηθήσει περισσότερες από 8,5 εκατομμύρια μικρές επιχειρήσεις. Ο οργανισμός αυτός προσφέρει την ευκαιρία στον συνταξιούχο ηγετικό στέλεχος να απασχοληθεί σε μια επιχείρηση, προσφέροντας δωρεάν τις υπηρεσίες του σ’ αυτή.
Μήνυμα 2. Μια καλή διαδοχή απαιτεί την καλή προετοιμασία της επιχείρησης. Λόγω της ηλικιακής διαφοράς μεταξύ του μελλοντικού διαδόχου και του σημερινού ηγέτη, ο νέος θα έχει οπωσδήποτε διαφορετική νοοτροπία, φιλοσοφία, ηγετικό στιλ και γενικά ιδέες διαχείρισης της επιχείρησης. Οι εξελίξεις της τεχνολογίας και της συμπεριφοράς των εσωτερικών και εξωτερικών συνεργατών της επιχείρησης συνήθως δεν έγιναν αποδεκτές από τον ηγέτη ή δεν προκάλεσαν εγκαίρως τις απαραίτητες ενέργειες προσαρμογής της επιχείρησης. Ο νέος ηγέτης όμως θα ήθελε να είχε δει την επιχείρηση να προσαρμόζεται στις αλλαγές, να υιοθετεί μια καινούργια στρατηγική και να δημιουργεί μια καινούργια οργανωτική δομή. Έτσι, το πρώτο καθήκον του σημερινού ηγέτη είναι να δημιουργήσει μια επιχείρηση που θα είναι ελκυστική στον νέο ηγέτη. Η γενική φιλοσοφία θα πρέπει να είναι ότι η νέα επιχείρηση θα έχει: «Ό,τι είναι παλιό και είναι καλό και ό,τι είναι καινούριο και είναι καλύτερο».
Μήνυμα 3. Όπως η επιχείρηση δεν είναι έτοιμη να παραδοθεί και να γίνει αποδεκτή όπως είναι, με τον ίδιο τρόπο ούτε ο κληρονόμος, αλλά ούτε και ο αποχωρών ηγέτης είναι έτοιμοι. Ο μελλοντικός ηγέτης θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται για την επιτυχή διαχείριση της επιχείρησης. Ο δε αποχωρών ηγέτης θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει την πρόθεση και τη θέληση να παραδώσει τα ηνία της επιχείρησης και να αποχωρήσει από την ενεργό δραστηριότητα. Δυστυχώς πολλοί νέοι αναλαμβάνουν την ηγεσία της επιχείρησης χωρίς τα απαραίτητα προσόντα και πολλοί ηγέτες ονομάζονται «αποχωρούντες» μόνο τυπικά. Οι αποχωρούντες υποφέρουν από αυτό που συνήθως λέγεται «την επαύριον ημέρα». Με άλλα λόγια ο αποχωρών ηγέτης περνάει κάθε πρωί από το γραφείο του νέου ηγέτη, τυπικά για μια «καλημέρα» και κατά τη έξοδό του ανατρέπει κάθε δημιούργημα του νέου, κάνοντας παρατηρήσεις και προσφέροντας συμβουλές, αν όχι διαταγές, στους συνεργάτες που εκτελούν οδηγίες του νέου ηγέτη.
Μήνυμα 4. Είναι απαραίτητο ο νέος ηγέτης να αποβάλει την ιδιότητα του «εξαρτημένου παιδιού» και να ενστερνιστεί την ιδιότητα του «ανεξάρτητου ηγέτη». Παράλληλα, ο αποχωρών ηγέτης πρέπει να αποβάλει τη συνήθεια να βλέπει τον νέο ηγέτη σαν παιδί του για ό,τι αφορά την επιχειρηματική δραστηριότητα. Και τα δύο αυτά καθήκοντα είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν. Είναι όμως απαραίτητα για μια επιτυχημένη διαδοχή.