Σε προηγούμενο άρθρο μας επισημαίναμε ότι ο ρόλος του καθενός είναι σημαντικός παράγοντας για τη σύγκρουση. Ο καθένας από εμάς παίζει συγκεκριμένο ρόλο στη ζωή. Αρκετοί από αυτούς τους ρόλους μας έχουν δοθεί από την ίδια τη ζωή και δεν τους επιλέξαμε: Γιος, Κόρη, Εξαδέλφη, Οικογενειακή Επιχείρηση… Από την άλλη μεριά υπάρχουν ρόλοι που τους επιλέγουμε: Σύζυγος, Γονέας, Θετός Γονέας, Υπεύθυνος Οικογενειακής Επιχείρησης. Σε κάθε περίπτωση, ένα πράγμα είναι σημαντικό με τους συγκεκριμένους αυτούς ρόλους: αποκτούν νόημα και περιεχόμενο αναφορικά με τη σχέση τους με τους άλλους. Τι εννοούμε; Μπορεί κάποιος να λέγεται γονιός χωρίς να υπάρχει παιδί; Μπορεί κάποιος να ονομάζεται Διευθύνων Σύμβουλος σε μια οικογενειακή επιχείρηση, χωρίς να υπάρχει οικογενειακή επιχείρηση;
Βεβαίως, κάποιες φορές αυτοί οι ρόλοι μπορεί να είναι περιστασιακοί ή/και περιορισμένης σημασίας για τον ενδιαφερόμενο. Για παράδειγμα σε μια οικογενειακή επιχείρηση, ένας ρόλος κάποιου μπορεί να είναι μια δουλειά που επιτελεί στην επιχείρηση. Για τους υπόλοιπους ενδιαφερόμενους όμως αυτός ο ρόλος θα μπορούσε εύκολα να αντικατασταθεί ή/και να υποκατασταθεί. Για τον ίδιο τον κάτοχο του συγκεκριμένου ρόλου, μπορεί να είναι βασικό σημείο της ταυτότητάς του. Μάλιστα, ο ρόλος ενός ατόμου σε μια οικογενειακή επιχείρηση γίνεται περισσότερο σημαντικός όταν το συγκεκριμένο άτομο έχει αφιερώσει όλη του τη ζωή στην οικογενειακή επιχείρηση. Συνήθως τα άτομα αυτά έχουν σπουδάσει κάτι σχετικό με μια από τις κομβικές λειτουργίες της οικογενειακής επιχείρησης και έχουν κάνει και προσωπικές θυσίες, ειδικά προς αυτή την κατεύθυνση. Έτσι, πιστεύουν ότι οι πρεσβύτεροι τους είχαν υποσχεθεί κάτι ή νομίζουν ότι κάτι δικαιούνται από την οικογενειακή επιχείρηση.
Αλήθεια, πόσο εύκολη είναι για όλους μας η εγκατάλειψη των παιδικών μας ονείρων; Η απάντηση δεν είναι καθόλου, μα καθόλου εύκολη. Κι όταν πραγματοποιηθεί είναι άκρως απογοητευτική. Άλλωστε, για τα ενδιαφερόμενα μέλη της οικογενειακής επιχείρησης, πάλι το θέμα είναι η ταυτότητα, και όχι τόσο το να έχει κάποιος δουλειά, ή να κατέχει μετοχές ή χρήματα, και μάλιστα σε μικρή ηλικία.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις – οι οποίες είναι η μεγάλη πλειοψηφία των αφορμών για σύγκρουση στις οικογενειακές επιχειρήσεις – τα συγκεκριμένα άτομα έχουν ταυτιστεί με κάποιον ρόλο και με τη συγκεκριμένη προοπτική του ρόλου από την εποχή που ήταν παιδιά και κατάλαβαν τον κόσμο. Συνεπώς έκαναν όνειρα για το μέλλον τους, το οποίο θα γινόντουσαν πραγματικότητα μέσα από την οικογενειακή επιχείρηση. Αλήθεια, πόσο εύκολη είναι για όλους μας η εγκατάλειψη των παιδικών μας ονείρων; Η απάντηση δεν είναι καθόλου, μα καθόλου εύκολη. Κι όταν πραγματοποιηθεί είναι άκρως απογοητευτική. Άλλωστε, για τα ενδιαφερόμενα μέλη της οικογενειακής επιχείρησης, πάλι το θέμα είναι η ταυτότητα, και όχι τόσο το να έχει κάποιος δουλειά, ή να κατέχει μετοχές ή χρήματα, και μάλιστα σε μικρή ηλικία. Όμως, η ταυτότητά μας, αυτό που τελικά είμαστε, δεν είναι θέμα υπό διαπραγμάτευση, οπότε το ίδιο θα συμβεί και με τον ρόλο κάποιου στην οικογενειακή επιχείρηση. Όταν λοιπόν ξεσπάσει η σύγκρουση στην οικογενειακή επιχείρηση, τότε τι θα συμβεί;
Αρκετά μέλη οικογενειών θεωρούν ότι για όλη τους τη ζωή θα έχουν την υποστήριξη της οικογενειακής επιχείρησης. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις τα συγκεκριμένα άτομα δεν είναι επαρκώς προετοιμασμένα για να τα καταφέρουν χωρίς να υπάρχει η οικογενειακή επιχείρηση. Ουσιαστικά δεν μπορούν να τα καταφέρουν στη ζωή τους χωρίς να έχουν ρόλο στην οικογενειακή επιχείρηση ή χωρίς να έχουν στην κατοχή τους ένα μέρος του οικογενειακού πλούτου. Πρόκειται για άτομα που η επιβίωσή τους εξαρτάται από την οικογενειακή επιχείρηση και για τη διατήρηση ενός (συνήθως υψηλού…) επιπέδου ζωής που πιστεύουν ότι δικαιούνται. Είναι το – δήθεν – «δικαίωμά» τους επειδή γεννήθηκαν ως μέλη της συγκεκριμένης οικογένειας. Ανατράφηκαν με τρόπο προνομιακό, οπότε το υποτιθέμενο «δικαίωμά» τους πρέπει ν’ αντιμετωπισθεί όταν αναπτυχθεί η σύγκρουση. Ας μην παραβλέπουμε, όσο κι αν είναι στρεβλή η παραπάνω άποψη, ότι όπως η ταυτότητα, έτσι και η επιβίωση αυτών των ατόμων είναι αδιαπραγμάτευτη.
Στο πλαίσιο ακριβώς αυτό, ο κίνδυνος αφορά πρωτίστως τα στελέχη της οικογενειακής επιχείρησης τα οποία δεν ανήκουν στην οικογένεια. Είναι βλέπετε τα εύκολα θύματα! Πολλές φορές μάλιστα, αυτά τα στελέχη δεν κατανοούν το μέγεθος της – κυριολεκτικά – υπαρξιακής απειλής, αφού απειλείται ευθέως ο ρόλος τους στην οικογενειακή επιχείρηση. Από την άλλη μεριά, τα μέλη της οικογένειας μπορεί να αισθάνονται εγκλωβισμένα σε έναν ρόλο τον οποίο δεν θέλουν, οπότε μπορεί να βλέπουν ελάχιστες εναλλακτικές λύσεις. Είναι η περίπτωση των μελών της οικογένειας που έχουν αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους και όλη τους την καριέρα στην οικογενειακή επιχείρηση, που πιθανότατα δεν έχουν δουλέψει αλλού, οπότε η βαθιά τους πεποίθηση είναι ότι έχουν από περιορισμένες έως ελάχιστες επαγγελματικές επιλογές εκτός της οικογενειακής επιχείρησης. Αντιλαμβάνονται ότι πιθανή αναζήτηση εργασίας σε άλλη επιχείρηση, και ενδεχομένως σε μια ώριμη επαγγελματικά ηλικία, θα κάνει τον όποιον υποψήφιο εργοδότη αρκετά καχύποπτο για την πραγματική εμπειρία του συγκεκριμένου ανθρώπου που εργαζόταν μέχρι πρότινος στην οικογενειακή επιχείρηση. Η πράξη έχει δείξει ότι και η λογοδοσία αυτών των ατόμων στην οικογενειακή επιχείρηση, είναι είτε ανύπαρκτη, είτε υποτυπώδης.
Η ριζοσπαστική αλλαγή στο ρόλο μελών της οικογένειας – και ειδικά όσων είναι αναγκασμένοι να αναζητήσουν εργασία σε άλλη επιχείρηση – είναι μια σημαντική αιτία για σφοδρότατες συγκρούσεις. Τα απελπισμένα μέλη των οικογενειών αυτών των περιπτώσεων, βιώνουν την περίπτωση των χαμένων παιδικών ονείρων και γι’ αυτό αναπτύσσουν με κάθε τρόπο το αίσθημα της επιβίωσης.