Αν είστε ιδρυτής μιας οικογενειακής επιχείρησης, αναρωτηθείτε για μερικά λεπτά: «… ποια είναι η βασική προϋπόθεση για γίνει ΣΩΣΤΑ και χωρίς προβλήματα η διαδικασία διαδοχής στην οικογενειακή μου επιχείρηση; …» Η απάντηση προκύπτει σχεδόν αβίαστα, και τεκμηριώνεται καταπληκτικά, ειδικά αν επικαλεστούμε αφενός τη διεθνή βιβλιογραφία και εμπειρία, και αφετέρου την εμπειρία του ίδιου του ιδρυτή που καλείται να μας απαντήσει: Μια σωστή διαδικασία διαδοχής, προϋποθέτει ένα καλό σύστημα διακυβέρνησης της οικογενειακής επιχείρησης. Με άλλα λόγια, προϋποθέτει να υπάρχουν γραπτοί κανόνες που θα τους έχει θεσπίσει ο ίδιος ο ιδρυτής και θα τους έχουν ασπασθεί, αλλά, κυρίως, υιοθετήσει τα μέλη της οικογένειάς του.
Οι κανόνες, και μάλιστα οι γραπτοί κανόνες, εξασφαλίζουν χωρίς αμφιβολία, τη συνέχεια της οικογενειακής επιχείρησης, είναι ταυτισμένοι με το όραμα του ιδρυτή, ξεκαθαρίζουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, και, τελικά, δημιουργούν το κλίμα που είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη της επιχείρησης, προς όφελος πάντοτε των μελών της οικογένειας. Οι παραπάνω λόγοι, ουσιαστικά, προκύπτουν από μια καλά σχεδιασμένη διαδικασία διαδοχής. Γιατί αν δεν υπάρχουν οι κανόνες διακυβέρνησης της οικογενειακής επιχείρησης, δημιουργούνται δυο προφανή αποτελέσματα, που μπορούν να είναι καταστροφικά για το μέλλον και την επιβίωση της οικογενειακής επιχείρησης: «ξεφυτρώνουν» ανίκανοι ηγέτες από τη νέα γενιά, και, δημιουργούνται έριδες και αντιπαλότητες μεταξύ των μελών της οικογένειας.
Όλοι μας γνωρίζουμε ότι η οικογενειακή παράδοση (… θυμηθείτε τα «πρωτοτόκια» της Παλαιάς Διαθήκης …) συστηματικά ευνοεί τον μεγαλύτερο γιο, ανεξάρτητα από τις ικανότητές του. Αν κοιτάξουμε γύρω μας θα βρούμε μια μεγάλη σειρά «ανίκανων» διαδόχων, που τελικά οδηγούν, άλλος ενωρίτερα, άλλος αργότερα, την οικογενειακή επιχείρηση «στα βράχια». Όσον αφορά τον δεύτερο λόγο για τον οποίο θα πρέπει να υπάρχουν γραπτοί κανόνες διακυβέρνησης σε μια οικογενειακή επιχείρηση, τις έριδες δηλαδή μεταξύ των μελών της οικογένειας, αυτές εξαρτώνται ευθέως τόσο από την πολυπλοκότητα της οργανωτικής δομής της οικογενειακής επιχείρησης, (… αν υπάρχει τέτοια, γιατί τις περισσότερες φορές η οικογενειακή επιχείρηση είναι «one man show» …) όσο και από τα οικονομικά συμφέροντα τα οποία διακυβεύονται από την ανάληψη της ηγεσίας από ένα οικογενειακό μέλος.
Ποιος είναι λοιπόν ο κίνδυνος στη περίπτωση, που δεν υπάρχουν κανόνες διακυβέρνησης, της οικογενειακής επιχείρησης, και ο διάδοχος είναι αμφίβολων προσόντων; Η διάσπαση της οικογενειακής επιχείρησης.
Τούτο αυτόματα συνεπάγεται είτε κατάρρευση της επιχείρησης, είτε τη συρρίκνωσή της, μιας και η διάσπαση δεν είναι μόνον οργανωτική: είναι και διάσπαση του πελατολογίου, άρα δημιουργία μιας άλλης μικρότερου μεγέθους, ίδιας όμως δραστηριότητας επιχείρηση, η οποία πλέον δεν έχει την ίδια διαπραγματευτική ισχύ στην αγορά, δεν έχει το ίδιο brand name, ή και αν το έχει δημιουργεί σύγχυση και παρεξηγήσεις στην αγορά, άρα μειώνει την αξιοπιστία αμφοτέρων, και, φυσικά, δεν έχει την ίδια τεχνογνωσία και τις ίδιες «δυνάμεις» να διεκδικήσει γρήγορα και αποτελεσματικά, μερίδιο στην αγορά.
Scripta Manent
Επίσης, η προσπάθεια να αποτραπεί η διάσπαση (… προφανώς από τα μυαλωμένα μέλη της οικογένειας …) δημιουργεί το εξής παράδοξο: την εγκαθίδρυση στην επιχείρηση της λεγόμενης «λειτουργικής δυσλειτουργίας ». Αυτό σημαίνει ότι τα μέλη της οικογένειας τελικά παρακάμπτουν την ανίκανη ηγεσία και δημιουργούν «παράλληλες διοικητικές δομές», ουσιαστικά «παράλληλες δομές λήψης αποφάσεων» και έτσι καταφέρνουν αυτοί να έχουν στα χέρια τους την πραγματική εξουσία και αυτοί τελικά να λαμβάνουν τις αποφάσεις, τουλάχιστον τις πλέον κρίσιμες.
Το «κλειδί» για ν’ αποφύγει μια οικογενειακή επιχείρηση τέτοιες δυσάρεστες καταστάσεις είναι ένα:η δημιουργία ενός γραπτού συστήματος διακυβέρνησης.
Σε τι θα βοηθήσει το γραπτό σύστημα διακυβέρνησης; Μπορεί να μας απαντήσει σε ερωτήματα, που ενώ τα γνωρίζουμε, δεν θέλουμε ποτέ να τα απαντήσουμε. Να μερικά:
- Μέλη της οικογένειας που εργάζονται στην επιχείρησή μας πληρώνονται τόσο όσο θα πληρώνονταν αν εργαζόντουσαν σε παρόμοια θέση σε άλλες επιχειρήσεις;
- Αξιολογούμε δίκαια την απόδοση των μελών της οικογένειας που εργάζονται στην επιχείρηση;
- Οι προαγωγές και η ανάπτυξη των στελεχών στην οικογενειακή επιχείρηση είναι αξιοκρατικές;
- Μέλη της οικογένειας υποχρεούνται να δουλέψουν σε κάποια άλλη επιχείρηση πριν γίνουν διοικητικά στελέχη στη δική μας οικογενειακή επιχείρηση;
- Οι συγγενείς εξ αγχιστείας είναι ευπρόσδεκτα μέλη της οικογένειας;
- Οι γυναίκες έχουν ίσες ευκαιρίες με τους άντρες να συμμετέχουν στη διοίκηση της οικογενειακής επιχείρησης;
Συνεπώς: πως ξεκινάμε τη σωστή διαδικασία διαδοχής σε μια οικογενειακή επιχείρηση; Δημιουργώντας το κατάλληλο σύστημα διακυβέρνησης.
Γιατί τελικά, καμία οικογενειακή επιχείρηση δεν επιθυμεί να καταστραφεί είτε από ανίκανους διαδόχους, είναι να διασπαστεί από άσκοπες διαμάχες μεταξύ των μελών της οικογένειας, επειδή δεν διαθέτει το κατάλληλο σύστημα διακυβέρνησης.